พระเชตุพลบัวสองชั้น สุโขทัย เนื้อชินเงิน

เชตุพน แปลว่าสวนเจ้าเชตุ มีที่มาจากเชตวนารามที่อนาถบิณฑิกเศรษฐีใช้เหรียญทองปูเพื่อขอซื้อที่ดินจากเจ้าเชตุนำมาสร้างพระอารามถวายให้เป็นที่ประทับของพระพุทธองค์ ณ เมืองสาวัตถี อันแสดงให้เห็นถึงความเลื่อมใสศรัทธาอย่างสูงที่มีต่อพระพุทธศาสนา

พุทธศาสนิกชนสมัยหลังจึงได้นำชื่อพระอารามที่มีมาแต่ครั้งพุทธกาลมาใช้เรียกวัดที่สร้างขึ้นเพื่อระลึกถึงเหตุการณ์ตามที่ปรากฏในพุทธประวัติ ดังปรากฏหลักฐานอยู่หลายแห่ง เช่น วัดพระเชตุพน จังหวัดสุโขทัย วัดพระเชตุพน จังหวัดเชียงใหม่ รวมทั้งวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม กรุงเทพมหานคร เป็นต้น

วัดเชตุพน สุโขทัย เดิมคงเป็นวัดสำคัญแห่งหนึ่ง ปัจจุบันมีสภาพเป็นโบราณสถาน ตั้งอยู่นอกเมืองสุโขทัยทางทิศใต้ ห่างจากเขตเมืองชั้นในประมาณ ๒ กิโลเมตร เป็นวัดขนาดใหญ่ มีคูน้ำล้อมรอบ ศาสนวัตถุสถานที่สำคัญของวัดคือพระพุทธรูปสี่อิริยาบถขนาดใหญ่ ประดิษฐานอยู่ในมณฑปหินชนวน ผนังด้านทิศเหนือของมณฑปเป็นพระพุทธรูปประทับนั่ง ด้านทิศใต้เป็นพระพุทธรูปประทับนอน ด้านทิศตะวันออกเป็นพระพุทธรูปลีลา ด้านทิศตะวันตกเป็นพระพุทธรูปประทับยืน

ปัจจุบัน พระพุทธรูปประทับนั่งและพระพุทธรูปประทับนอนชำรุดหักพังเสียหายหมด คงเหลือเพียงพระพุทธรูปประทับยืนและพระพุทธรูปลีลา ซึ่งก็อยู่ในสภาพที่ไม่สมบูรณ์

ส่วนประกอบทางสถาปัตยกรรมอื่นของวัดประกอบด้วยกำแพงแก้วล้อมมณฑปที่มีเอกลักษณ์เฉพาะ ทำจากหินชนวนขนาดใหญ่และหนา โดยสกัดและบากหินเพื่อทำเป็นกรอบและซี่กรงเลียนแบบเครื่องไม้ ด้านหลังมณฑปใหญ่มีมณฑปขนาดเล็กย่อมุมไม้ยี่สิบ มีหลังคาก่อซ้อนกันเป็นเสา และใช้หินชนวนขนาดใหญ่ทำเป็นเพดาน ยังปรากฏร่องรอยพระพุทธรูปปางมารวิชัยอยู่ภายใน ที่ผนังด้านนอกมีร่องรอยภาพเขียนสีดำลายพันธุ์พฤกษาอยู่บนกรอบประตู ด้านหน้าเป็นพระวิหารเสากลมสองแถว

ไม่ปรากฏหลักฐานชัดเจนว่าวัดนี้สร้างตั้งแต่เมื่อใด แต่จากลักษณะรูปแบบทางศิลปกรรม ประกอบกับข้อความที่ระบุชื่อวัดเชตุพนในจารึกวัดสรศักดิ์ ที่บันทึกเหตุการณ์ในช่วงกลางพุทธศตวรรษที่ ๒๐1 และจารึกเจ้าธรรมรังสี จารึกขึ้นเมื่อปี พ.ศ. ๒๐๕๗ ที่พบที่วัดแห่งนี้ กล่าวถึงเจ้าธรรมรังสีซึ่งบวชได้ ๒๒ พรรษา เป็นผู้มีจิตศรัทธาสร้างพระพุทธรูปอันกอรปไปด้วยอสีตานุพยัญชนะทั้ง ๓๒2 แสดงให้เห็นว่าวัดเชตุพนคงมีความสำคัญและเจริญรุ่งเรืองในช่วงสุโขทัยตอนปลาย ราวพุทธศตวรรษที่ ๒๐ – ๒๑

แต่สำหรับนักสะสมพระพิมพ์ วัดพระเชตุพน สุโขทัย เป็นที่รู้จักจากพระพิมพ์ที่มีพุทธลักษณะโดดเด่นที่เรียกกันว่า “พระเชตุพน” พระพิมพ์ดังกล่าวมีทั้งที่เป็นเนื้อชินและเนื้อดิน อาจแบ่งได้เป็น ๒ พิมพ์ใหญ่ๆ คือพระเชตุพนบัวชั้นเดียว และพระเชตุพนบัวสองชั้น

พระเชตุพนจัดอยู่ในกลุ่มพระพิมพ์ขนาดเล็ก กล่าวคือ พระเชตุพนบัวชั้นเดียวมีขนาดสูงประมาณ ๒.๒ เซนติเมตร กว้างประมาณ ๑.๗ เซนติเมตร ลักษณะเป็นพระพุทธรูปประทับนั่งขัดสมาธิราบ ปางสมาธิ พระองค์ค่อนข้างล่ำสัน พระพักตร์ทรงผลมะตูม พระเกตุมาลานูน บางองค์ปรากฏพระรัศมีสั้นๆ รูปแบบศิลปะคล้ายกับพระพุทธรูปในหมวดวัดตะกวน แต่ทรงครองจีวรห่มเฉียง ชายสังฆาฏิยาวจรดพระนาภี เหมือนกับพระพุทธรูปในหมวดใหญ่ รายละเอียดของลายเส้นของผ้าจีวรและสังฆาฏิชัดเจนและครบถ้วนสมบูรณ์